Το παράδοξο των εξαγωγών: Αυξάνονται μαζί με το έλλειμα στο ισοζύγιο

Αλματώδη άνοδο σημειώνουν από το 2022 και μετά οι ελληνικές εξαγωγές αγαθών, όμως αυτό δεν έχει σταματήσει τη διεύρυνση του εμπορικού ελλείμματος της χώρας, που με τη σειρά του αποτελεί τον πρωταρχικό παράγοντα για την αύξηση του ελλείμματος στο ισοζύγιο τρεχουσών συναλλαγών (ΙΤΣ).

Όπως σημειώνει σε ανάλυσή της η Alpha Bank, tο πρώτο τρίμηνο του 2025, το έλλειμμα του ΙΤΣ αυξήθηκε κατά 708 εκατ. ευρώ, σε σύγκριση με την ίδια περίοδο του 2024, καθώς το έλλειμμα στο ισοζύγιο αγαθών διευρύνθηκε.

Σύμφωνα με προβλέψεις, το έλλειμμα του ΙΤΣ αναμένεται να παραμείνει υψηλό, στο 6,4% του ΑΕΠ για το 2025, και να υποχωρήσει οριακά στο 6,3% το 2026. 

Η εξέλιξη αυτή οφείλεται στην αξιοσημείωτη άνοδο των εισαγωγών, η οποία υπερκαλύπτει την αύξηση των ελληνικών εξαγωγών. Η κατανόηση των παραγόντων που οδηγούν σε αυτή τη διεύρυνση είναι κρίσιμη, ειδικά σε μια περίοδο παγκόσμιας αβεβαιότητας που χαρακτηρίζεται από γεωπολιτικές εντάσεις και την άνοδο του εμπορικού προστατευτισμού.

Γιατί αυξάνονται οι εισαγωγές

Η αύξηση των εισαγωγών δεν οφείλεται σε έναν μεμονωμένο παράγοντα, αλλά σε ένα συνδυασμό ισχυρής εγχώριας ζήτησης, επενδυτικής δραστηριότητας και εξωγενών πιέσεων στο κόστος:

Ενεργειακό Κόστος: Ένας από τους κυριότερους λόγους για την αύξηση της αξίας των εισαγωγών είναι οι τιμές της ενέργειας. Η Ελλάδα, ως καθαρός εισαγωγέας ενέργειας, επηρεάστηκε άμεσα από την απότομη άνοδο των τιμών μετά την έναρξη του πολέμου στην Ουκρανία. Κατά μέσο όρο, την τριετία 2022-2024, οι εισαγωγές αγαθών ανήλθαν σε 87 δισ., σε σύγκριση με περίπου 50 δισ. την περίοδο 2010-2021. Παρότι το ενεργειακό κόστος έχει αρχίσει να αποκλιμακώνεται, παραμένει σε υψηλότερα επίπεδα σε σχέση με την περίοδο πριν από την κρίση.

Ισχυρή Οικονομική Μεγέθυνση: Η ελληνική οικονομία βρίσκεται σε φάση ισχυρής μεγέθυνσης, με ρυθμούς που ξεπερνούν τους κύριους εμπορικούς της εταίρους. Το πρώτο τρίμηνο του 2025, το πραγματικό ΑΕΠ της Ελλάδας αυξήθηκε κατά 2,2%, έναντι 1,6% κατά μέσο όρο στην ΕΕ-27. Η ανάπτυξη αυτή τροφοδοτείται κυρίως από την ιδιωτική κατανάλωση, η οποία σημείωσε άνοδο 1,9%. Αυτή η καταναλωτική δυναμική, ιδίως στα διαρκή αγαθά, υποστηρίζεται από την αύξηση του διαθέσιμου εισοδήματος και την επέκταση της καταναλωτικής πίστης, η οποία καταγράφει θετικούς ρυθμούς μεταβολής από το 2022.

Αυξημένες Επενδύσεις: Η υλοποίηση επενδύσεων, κυρίως μέσω του Εθνικού Σχεδίου Ανάκαμψης και Ανθεκτικότητας, οδηγεί σε αυξημένες εισαγωγές κεφαλαιουχικών αγαθών, καθώς η εγχώρια παραγωγή δεν επαρκεί για να καλύψει τη ζήτηση. Οι επενδύσεις αυξάνονται σταδιακά, φθάνοντας περίπου το 15% του ΑΕΠ από 12% κατά μέσο όρο την περίοδο της κρίσης. Μέχρι τον Μάιο του 2025, η Ελλάδα είχε ήδη λάβει 21,3 δισ. (59% του συνολικού προϋπολογισμού) από το Ταμείο Ανάκαμψης. Επιπλέον, μέχρι τον Απρίλιο, είχαν υπογραφεί 435 δανειακές συμβάσεις συνολικού ύψους 16,15 δισ., που αφορούν κυρίως έργα σε ανανεώσιμες πηγές ενέργειας (47%) και ψηφιακό μετασχηματισμό (22%).

Η ανθεκτικότητα των εξαγωγών

Οι ελληνικές εξαγωγές αγαθών έχουν επίσης σημειώσει σημαντική άνοδο, φτάνοντας τα 51 δισ. κατά μέσο όρο από το 2022 και έπειτα, από 28 δισ. την περίοδο 2010-2021. Αυτή η επίδοση υποδηλώνει ότι η ελληνική οικονομία δεν έχει χάσει, αλλά αντίθετα έχει βελτιώσει την ανταγωνιστικότητά της.

Η βελτίωση αυτή αποτυπώνεται στους δείκτες πραγματικής σταθμισμένης συναλλαγματικής ισοτιμίας (REER), οι οποίοι συγκρίνουν τις σχετικές τιμές και το κόστος εργασίας της Ελλάδας με τους 37 κυριότερους εμπορικούς της εταίρους. Η έντονα καθοδική πορεία αυτών των δεικτών από το 2010 συνεπάγεται βελτίωση της ανταγωνιστικότητας. 

Ειδικότερα, ο δείκτης REER με βάση το Μοναδιαίο Κόστος Εργασίας (ΜΚΕ) έχει σημειώσει σωρευτική πτώση 32% από το 2010, μια τάση που αρχικά προήλθε από την πολιτική εσωτερικής υποτίμησης κατά τα προγράμματα προσαρμογής.

Το πρώτο τρίμηνο του 2025, η ανταγωνιστικότητα ενισχύθηκε περαιτέρω, με τον δείκτη REER βάσει του Εναρμονισμένου Δείκτη Τιμών Καταναλωτή (ΕνΔΤΚ) να μειώνεται κατά 1,4% και τον δείκτη βάσει του ΜΚΕ να μειώνεται κατά 3,5%.

Προβλέπεται μάλιστα ότι η ανταγωνιστικότητα κόστους θα διατηρηθεί, καθώς το κόστος εργασίας εκτιμάται ότι θα αυξηθεί με ταχύτερο ρυθμό στους σημαντικότερους εμπορικούς εταίρους της χώρας.

Παρενέργειες της οικονομικής ανάκαμψης

Η διεύρυνση του εμπορικού ελλείμματος της Ελλάδας δεν είναι αποτέλεσμα υποχώρησης της ανταγωνιστικότητας, αλλά κυρίως μια παρενέργεια της ισχυρής οικονομικής ανάκαμψης και του επενδυτικού κύκλου που τροφοδοτείται από το Ταμείο Ανάκαμψης. 

Η ισχυρή εγχώρια ζήτηση για καταναλωτικά και κεφαλαιουχικά αγαθά, σε συνδυασμό με το αυξημένο ενεργειακό κόστος, οδηγεί τις εισαγωγές σε υψηλότερα επίπεδα από τις εξαγωγές. Παράλληλα, η χώρα βελτιώνει συνεχώς την ανταγωνιστικότητα κόστους, γεγονός που στηρίζει την εξαγωγική της δυναμική. 

Η μεσοπρόθεσμη πρόκληση έγκειται στη διατήρηση αυτής της δυναμικής των εξαγωγών για τη σταδιακή εξομάλυνση του εξωτερικού τομέα , εν μέσω ενός αβέβαιου διεθνούς περιβάλλοντος που χαρακτηρίζεται από προστατευτικές πολιτικές, οι οποίες ενδέχεται να επηρεάσουν δυσανάλογα χώρες με υψηλή εξάρτηση από εισαγωγές, όπως η Ελλάδα.