1940: Όταν οι φόροι αντικαταστάθηκαν από εράνους και λαχεία

Η έναρξη του Ελληνο-Ιταλικού πολέμου στις 28 Οκτωβρίου 1940 σήμανε την κατάρρευση του φορολογικού συστήματος και οι φόροι υποκαταστάθηκαν από τους εράνους και τα λαχεία.

Στη συνέχεια την περίοδο της γερμανικής Κατοχής ήρθε και η κατάρρευση του νομισματοπιστωτικού συστήματος της χώρας, με τον καλπάζοντα πληθωρισμό, την έκδοση νομισμάτων από τους κατακτητές, Γερμανούς, Ιταλούς και Βούλγαρους και φυσικά με το αναγκαστικό δάνειο από τους κατακτητές και την αρπαγή χρυσών λιρών από την Τράπεζα της Ελλάδος.

Η ζημιά περιορίστηκε, καθώς το 1941, η Τράπεζα της Ελλάδος κατάφερε να φυγαδεύσει στο εξωτερικό τα αποθέματα χρυσού.

Η πολεμική προετοιμασία του τότε οικονομικού επιτελείου είχε ξεκινήσει νωρίτερα από την 28η Οκτωβρίου 1940 και τα δημοσιονομικά προβλήματα ήταν έντονα.

Με την κήρυξη του Ελληνο-Ιταλικού πολέμου είχε ήδη καταγραφεί πτώση των φορολογικών εσόδων, που είχαν επηρεαστεί από τον Διεθνή Πόλεμο όπως γράφει η Ανασκόπηση της περιόδου 1940-1941 της Τράπεζας της Ελλάδος.

«Το αποτέλεσμα θα ήτο έτι δυσμενέστερον, εάν ο πατριωτισμός των Ελλήνων δεν οδήγει εις τα Δημόσια Ταμεία, προς εκπλήρωση των υποχρεωσεών τους… Αλλά η προσπάθεια του Ελληνικού Λαού δεν στάματα, ούτε στην πρόθυμο συμμετοχή εις τον έρανον… »

Μέτρα ελάφρυνσης

Προκειμένου να εξασφαλίσει κάποιες ροές εσόδων προς τα κρατικά ταμεία ο υπουργός Οικονομικών Ανδρέας Αποστολίδης ανακοινώνει πακέτο μέτρων ελάφρυνσης και στήριξης που περιλάμβανε:

• Την αναστολή της φορολόγησης εγγείου παραγωγής κατά τη διάρκειαν του πολέμου.
• Τη γενική μείωση κατά 20% του φόρου επιτηδεύματος.
• Την αναστολή του φόρου επιτηδεύματος για τους στρατευθέντας και τους λαμβάνοντας εφεδρικόν επίδομα.
• Φορολογικές απαλλαγές των οικοδομών,  των καθαρών προσόδων κ.λπ.
• Εντολές στους εφοριακούς να προβαίνουν σε συμβιβαστικές λύσεις των φορολογικών διαφορών με τους φορολογούμενους. 
• Τόσο οι έφοροι όσο και οι φορολογούμενοι «οφείλουν να επιδιώξουν συμβιβαστικές λύσεις επί των υφιστάμενων ή δημιουργηθησομένων φορολογικών διαφορών» ανέγραφαν οι εφημερίδες της εποχής.
• Τη ρύθμιση με εκπτώσεις των χρεών προς το δημόσιο.
• Την υποχρεωτική ασφάλιση των κατοικιών και των επαγγελματικών ακινήτων έναντι ζημιών που θα υποστούν από τον πόλεμο, με απαλλαγή από το ασφάλιστρο των μικρών κατοικιών. Εκ του ποσού των ασφαλίστρων θα αποζημιωθούν μετά τον πόλεμον οι πληγέντες. Επίσης οι πληγέντες θα ελάμβαναν άμεσα ως πρώτη συνδρομή, το ποσό 35.000 δραχμών, με εξαίρεση όσους είχαν εισοδήματα άνω των 200.000 δραχμών.
• Αύξηση των πολεμικών συντάξεων από 1.000 έως 2.000 δραχμές.
• Τη χορήγηση συντάξεων στα θύματα των βομβαρδισμών.

Έρανοι

Επειδή τα φορολογικά μέτρα δεν απέδωσαν τα αναμενόμενα, προωθήθηκε η ιδέα των εράνων υπέρ των ενόπλων δυνάμεων είτε με δωρεές χρημάτων (ο Έρανος της Πρόνοιας) είτε σε είδος.

Ειδικά για τους εράνους σε είδος δημιουργήθηκαν φορείς όπως «Η φανέλλα του στρατιώτου», «Η κάλτσα του στρατιώτου», «Η κατοικία του Στρατιώτου», το «δέμα του πολεμιστού».

Λαχεία

Επίσης,  βαρύτητα δόθηκε στην έκδοση λαχείων. Μετά την κήρυξη του πολέμου εκδόθηκε το «Πολεμικόν Λαχείον» αξίας 200 δραχμών, το οποίο στην κλήρωση της 31ης Δεκεμβρίου 1940 θα μοίραζε 2.500.000 δραχμές στον πρώτο τυχερό και συνολικά 10.000.000 δραχμές.

Ακόμη το «Εθνικόν Λαχείον» μοίρασε στην κλήρωση της 15ης Νοεμβρίου 1940 το ποσό των 62.064.000 δραχμών, με τις διαφημίσεις να τονίζουν ότι τα έσοδα διατίθενται «για την ενίσχυση «του ηρωικού αγώνα του μαχόμενου Έθνους».