Σήμερα 26 Σεπτεμβρίου γιορτάζεται η Ευρωπαϊκή Ημέρα Γλωσσών, θεσμός που καθιερώθηκε το 2001 από το Συμβούλιο της Ευρώπης σε συνεργασία με την Ευρωπαϊκή Επιτροπή.
Η ημέρα αυτή υπενθυμίζει τη σημασία της πολυγλωσσίας για 700 εκατομμύρια πολίτες στα 46 κράτη-μέλη του Συμβουλίου, ενθαρρύνοντας τη γλωσσική μάθηση σε κάθε ηλικία και σε κάθε πλαίσιο, σχολικό ή εξωσχολικό.
Το Συμβούλιο της Ευρώπης, με έδρα το Στρασβούργο, τονίζει ότι η γλωσσική πολυμορφία δεν είναι απλώς ένα χρήσιμο εργαλείο επικοινωνίας, αλλά θεμέλιο για την κατανόηση μεταξύ των λαών και αναπόσπαστο μέρος της πολιτιστικής κληρονομιάς της Ευρώπης.
Κάθε γλώσσα είναι φορέας μνήμης και πολιτισμού, και η διατήρησή της επένδυση στη σοφία της ανθρωπότητας. Στη σημερινή εποχή, η γνώση ξένων γλωσσών αποτελεί κλειδί για εργασία, σπουδές, συνεργασίες και καινοτομία.
Ωστόσο, η γλωσσική ποικιλία δεν είναι δεδομένη. Αντίθετα, βρίσκεται σε διαρκή κίνδυνο. Σε παγκόσμιο επίπεδο, χιλιάδες γλώσσες απειλούνται με εξαφάνιση, πολλές φορές πιο γρήγορα απ’ όσο συνειδητοποιούμε.
Εκατοντάδες γλώσσες με λιγότερους από 100 ομιλητές
Στον πλανήτη μας ακούγονται σήμερα χιλιάδες διαφορετικές φωνές. Κάθε μία ανήκει σε μια γλώσσα, μικρή ή μεγάλη, ζωντανή ή στο χείλος της εξαφάνισης. Οι ερευνητές υπολογίζουν ότι υπάρχουν περίπου 7.160 ζωντανές γλώσσες στον κόσμο.
Μερικές μιλιούνται από εκατοντάδες εκατομμύρια ανθρώπους και ταξιδεύουν σε ηπείρους, άλλες περιορίζονται σε μια μόνο κοινότητα ή ένα χωριό. Και κάποιες, σπάνιες έχουν απομείνει με μόλις έναν τελευταίο ομιλητή, που κρατάει μόνος του όλο το βάρος και την κληρονομιά μιας γλώσσας.
Από τις γλώσσες που μιλιούνται περισσότερο, η πρώτη θέση ανήκει στα Αγγλικά, με πάνω από 1,4 δισεκατομμύρια ανθρώπους να τα χρησιμοποιούν ως μητρική ή δεύτερη γλώσσα.
Ακολουθούν τα Μανδαρίνικα Κινεζικά, με περισσότερους από 1,1 δισεκατομμύρια φυσικούς ομιλητές, και η Ινδική Χίντι, με περίπου 610 εκατομμύρια.
Η Ισπανική και η Γαλλική γλώσσα μοιράζονται επίσης υψηλές θέσεις, με εκατοντάδες εκατομμύρια ανθρώπους σε όλο τον κόσμο. Οι γλώσσες αυτές δεν είναι μόνο μέσο επικοινωνίας· αποτελούν γέφυρες πολιτισμών και εργαλείο παγκόσμιας επιρροής.
Στο άλλο άκρο, όμως, η εικόνα αλλάζει δραματικά. Περίπου το 40% των γλωσσών του πλανήτη θεωρούνται απειλούμενες, και εκατοντάδες από αυτές μιλιούνται από λιγότερους από 100 ανθρώπους.
Ορισμένες βρίσκονται στο έσχατο στάδιο πριν την εξαφάνιση, με έναν μόνο φυσικό ομιλητή. Σε αυτές τις περιπτώσεις, η γλώσσα υπάρχει μόνο στο μυαλό ενός ανθρώπου, ενός τελευταίου φύλακα της προφορικής παράδοσης, των λέξεων.
Χαρακτηριστικά παραδείγματα είναι η Kaixana στη Βραζιλία, που έχει καταγραφεί να μιλιέται από μόλις ένα άτομο, η Taushiro στο Περού, η Njerep στο Καμερούν, η Siletz Dee-ni στις ΗΠΑ· και η Badeshi στο Πακιστάν.
Άλλες γλώσσες που έχουν μείνει με ελάχιστους φυσικούς ομιλητές είναι η Lemerig στο Βανουάτου, η Tanema στα Νησιά Σολομώντος, η Wintu στην Καλιφόρνια και η Oro Win στην Αμαζονία. Κάποιες, όπως η N|uu στη Νότια Αφρική, μιλιούνται από λίγους ηλικιωμένους, που προσπαθούν να τις διδάξουν στις νεότερες γενιές πριν χαθούν οριστικά.
Το πώς μια γλώσσα φτάνει να έχει έναν μόνο ομιλητή είναι αποτέλεσμα ιστορικών, κοινωνικών και πολιτισμικών παραγόντων. Μετακινήσεις πληθυσμών, κατακτήσεις, επιβολή κυρίαρχων γλωσσών, αλλά και η αστικοποίηση και η παγκοσμιοποίηση οδηγούν συχνά στη σταδιακή εγκατάλειψη της μητρικής γλώσσας.
Όταν οι νεότερες γενιές δεν τη μαθαίνουν, η γλώσσα αρχίζει να συρρικνώνεται. Τελικά, μένει κάποιος που τη γνωρίζει, αλλά δεν έχει πια με ποιον να τη μιλήσει στην καθημερινότητά του. Η γλώσσα τότε υπάρχει μόνο ως μνήμη, ως ήχος στο μυαλό του, και αν δεν καταγραφεί χάνεται για πάντα.
Η UNESCO και άλλοι διεθνείς οργανισμοί παρακολουθούν την κατάσταση και προσπαθούν να υποστηρίξουν πρωτοβουλίες διάσωσης. Η καταγραφή, η δημιουργία λεξικών, η διδασκαλία στις κοινότητες και η χρήση των μέσων κοινωνικής δικτύωσης έχουν αποδειχθεί πολύτιμα εργαλεία.
Σε ορισμένες περιπτώσεις, οι τελευταίοι ομιλητές συνεργάζονται με γλωσσολόγους, ηχογραφούν λέξεις και ιστορίες, και έτσι αφήνουν πίσω τους έναν σπόρο για μελλοντική αναβίωση.
Όμως η γλωσσική ποικιλία δεν είναι μόνο υπόθεση προστασίας των μικρών γλωσσών αλλά αφορά και την ισορροπία ανάμεσα στις μεγάλες.
Στην Ευρώπη, για παράδειγμα, η Ελληνική γλώσσα, με ιστορία τριών χιλιάδων ετών και περίπου 13 εκατομμύρια φυσικούς ομιλητές, κατατάσσεται στις μεσαίες ως προς την παγκόσμια διάδοση. Δεν είναι από τις πολυπληθέστερες, αλλά έχει τεράστια πολιτιστική και ιστορική σημασία, καθώς πολλές λέξεις και έννοιες σε διεθνές επίπεδο προέρχονται από αυτήν.
Οι γλώσσες είναι ζωντανοί οργανισμοί. Αλλάζουν, προσαρμόζονται, δανείζονται λέξεις, χάνουν παλιές και δημιουργούν νέες. Η αγγλική λέξη «emoji» προέρχεται από τα ιαπωνικά, το «καραντίνα» από τα ιταλικά, το «καφέ» από τα τουρκικά και αραβικά, το «φιλοσοφία» από τα ελληνικά. Η ιστορία του κόσμου είναι γραμμένη πάνω στις λέξεις και τα ταξίδια τους.
Κάθε γλώσσα κρύβει μέσα της έναν διαφορετικό χάρτη της πραγματικότητας, με δικές της λέξεις για συναισθήματα, τοπία, συγγενικούς δεσμούς, ήχους και χρώματα.
Αν εξαφανιστεί η γλώσσα, εξαφανίζεται και αυτή η οπτική.
Όπως επισημαίνουν ειδικοί, παρά την απειλή, η τεχνολογία δίνει και ελπίδα. Εφαρμογές εκμάθησης, πλατφόρμες βίντεο και κοινωνικά δίκτυα δίνουν βήμα σε γλώσσες που αλλιώς θα έμεναν αθέατες.
Νέοι άνθρωποι μπορούν να μάθουν μια σπάνια γλώσσα από το σπίτι τους, να τη μιλήσουν σε διαδικτυακές κοινότητες και να τη μοιραστούν πέρα από γεωγραφικά όρια. Το ζητούμενο είναι να βρεθεί η ισορροπία ανάμεσα στην κυριαρχία των μεγάλων γλωσσών και τη φροντίδα για τις μικρές.
Στον παγκόσμιο χάρτη των γλωσσών, κάθεμια έχει την αξία της. Από τις πολυπληθέστερες, που ενώνουν ηπείρους, μέχρι τις σπάνιες, που ψιθυρίζονται από έναν μόνο άνθρωπο, όλες έχουν ιστορίες, μνήμες και ταυτότητες. Η διατήρηση αυτής της ποικιλίας δεν είναι απλώς μια ιδέα, είναι επένδυση στη μνήμη και στη σοφία της ανθρωπότητας.
Γλώσσες που ανοίγουν δρόμους, στην αγορά εργασίας και την καινοτομία
Στον σύγχρονο κόσμο της παγκοσμιοποίησης, η γνώση ξένων γλωσσών αποτελεί πλέον ένα καθοριστικό εργαλείο επιτυχίας. Τα συμπεράσματα και οι αναφορές για τον πρωταγωνιστικό ρόλο της ξένης γλώσσας είναι εκατοντάδες. Χαρακτηριστικά αναφέρονται:
• Έρευνα του OECD (2023) δείχνει ότι σε μεγάλο ποσοστό των αγγελιών ζητούνται γλωσσικές γνώσεις, ιδιαίτερα στα αγγλικά, τα γαλλικά και τα γερμανικά.
• Το Eurobarometer καταγράφει ότι το 48% των εργοδοτών στην ΕΕ θεωρεί τις ξένες γλώσσες μία από τις πιο κρίσιμες δεξιότητες για το μέλλον των επιχειρήσεων.
• Η πολυγλωσσία αποτελεί διαβατήριο για την αγορά εργασίας, ιδίως για νέους που ξεκινούν καριέρα.
Τα οφέλη δεν περιορίζονται στις προσλήψεις αλλά επεκτείνονται σε γνωστικά και επιχειρηματικά πεδία:
• Μελέτη των Kroll et al. (Frontiers in Psychology) δείχνει ότι η εκμάθηση γλωσσών συνδέεται με καλύτερη μνήμη και ευελιξία στην επίλυση προβλημάτων.
• Η Ευρωπαϊκή Επιτροπή (Languages for Jobs) καταγράφει ότι οι εταιρείες που επενδύουν σε γλωσσικές δεξιότητες έχουν έως και 44% περισσότερες πιθανότητες να επεκταθούν σε νέες αγορές.
Η πολυγλωσσία λειτουργεί και ως γέφυρα πολιτισμών και δικτύων, κρίσιμη στο επιχειρείν:
• Η UNESCO υπογραμμίζει ότι κάθε γλώσσα ενσωματώνει μια ξεχωριστή κοσμοθεωρία και εμπειρία, καλλιεργώντας την ενσυναίσθηση και τη διεθνή κατανόηση .
• Σύμφωνα με την Eurostat, ένας στους τρεις Ευρωπαίους θεωρεί ότι οι ξένες γλώσσες είναι το «κλειδί» για διεθνείς σπουδές και κινητικότητα.
Οι ξένες γλώσσες συμβάλλουν στην επαγγελματική αποκατάσταση, την πρόσβαση σε έρευνα και πανεπιστήμια, την ανάπτυξη γνωστικών δεξιοτήτων, τις διεθνείς συνεργασίες, την επέκταση αγορών, την πολιτισμική κατανόηση, τη διαπραγματευτική ισχύ και την καινοτομία.
Σε έναν κόσμο που αλλάζει με ταχύτητα, δεν είναι πολυτέλεια, είναι θεμέλιο προσωπικής και επαγγελματικής επιτυχίας, αναφέρει στέλεχος προσλήψεων μεγάλης πολυεθνικής εταιρείας.
Ακολουθήστε το Business Daily στο Google news
