Τον Δεκέμβριο του 2023, ένα επιστημονικό περιοδικό προκάλεσε αντιδράσεις δημοσιεύοντας άρθρο με τίτλο «Παγκόσμιες Στρατηγικές Επιχειρήσεων στην Ψηφιακή Εποχή» και με συγγραφέα τον καθηγητή του Οικονομικού Πανεπιστημίου Αθηνών, Διομήδη Σπινέλλη.
Το συγκεκριμένο κείμενο, συνοδευόμενο από εκτενείς βιβλιογραφικές αναφορές, ανταποκρινόταν στα τυπικά κριτήρια μιας επιστημονικής δημοσίευσης. Υπήρχε, όμως, μία ουσιώδης διαφορά: το άρθρο δεν είχε γραφτεί από τον ίδιο τον κ. Σπινέλλη.
Όταν το γεγονός αυτό έγινε αντιληπτό από τον ίδιο, καθηγητή του Τμήματος Διοικητικής Επιστήμης & Τεχνολογίας του ΟΠΑ, ξεκίνησε μια αναλυτική έρευνα, η οποία αποκάλυψε στα τέλη Μαΐου 2025 τη μαζική χρήση παραγωγικής Τεχνητής Νοημοσύνης (GenAI) για τη δημιουργία και δημοσίευση παραπλανητικών ακαδημαϊκών άρθρων στο συγκεκριμένο περιοδικό για σειρά ετών.
Σύμφωνα με τα ευρήματα, από 53 αναλυθέντα άρθρα, τα 48 εμφανίζονται να έχουν παραχθεί μέσω Τεχνητής Νοημοσύνης (με εντοπισμό ποσοστού από 88% έως 100% στην πλατφόρμα Turnitin). Επιπλέον, πολλά άρθρα απέδιδαν ψευδώς την ιδιότητα του συγγραφέα σε γνωστούς ερευνητές από πανεπιστήμια διεθνούς κύρους, όπως το Μπέρκλεϋ της Καλιφόρνια και το Πανεπιστήμιο της Σανγκάης. Αξιοσημείωτο δε είναι ότι σε δύο περιπτώσεις οι υποτιθέμενοι συγγραφείς δεν βρίσκονταν εν ζωή κατά τη στιγμή δημοσίευσης των άρθρων.
Το φαινόμενο των αρπακτικών περιοδικών και η απειλή στην ακαδημαϊκή ακεραιότητα
Το φαινόμενο αυτό δεν αποτελεί πρόσφατη εξέλιξη· ωστόσο, όπως επισημαίνει ο κ. Σπινέλλης σε δηλώσεις του στο ΑΠΕ-ΜΠΕ, η κλίμακά του εντείνεται σταδιακά. Σύμφωνα με τον ίδιο, «υπάρχουν ενδείξεις ότι αυξάνεται ο αριθμός των δημοσιεύσεων που έχουν παραχθεί από παραγωγική Τεχνητή Νοημοσύνη».
Σε δηλώσεις του, επισημαίνει πως μια ιδιαίτερη κατηγορία «αρπακτικών περιοδικών» (predatory journals) επιτρέπει σε συγγραφείς να δημοσιεύουν επί πληρωμή, με στόχο να ενισχύσουν τεχνητά το βιογραφικό τους, στερούμενα επιστημονικού κύρους και ουσιαστικής έρευνας. Επιπρόσθετα, η ψευδής απόδοση συγγραφικής ιδιότητας σε γνωστούς επιστήμονες προσλαμβάνει το περιοδικό εσφαλμένα ως έγκυρο, όταν στην πραγματικότητα αποτελεί απλώς πρόσχημα, όπως δείχνει και η υπόθεση με τον κ. Σπινέλλη.
«Πρόκειται για εξαπάτηση των φορέων που αξιολογούν ερευνητές βάσει του πλήθους δημοσιευμένων άρθρων. Η εξαπάτηση αυτή έχει ως συνέπεια την εσφαλμένη αξιολόγηση τόσο των ερευνητών όσο και των ίδιων των ακαδημαϊκών ιδρυμάτων», σημειώνει ο καθηγητής.
Πέραν της παραπλάνησης, προκύπτει και ένας σοβαρός κίνδυνος για το ερευνητικό οικοσύστημα: η εισαγωγή χαμηλής ποιότητας άρθρων από αναξιόπιστα περιοδικά, τα οποία μέσω διαδικτυακής διάδοσης αλλοιώνουν το συνολικό επίπεδο της παραγόμενης γνώσης. Είναι χαρακτηριστικό, όπως τονίζει ο κ. Σπινέλλης, πως τουλάχιστον ένα από τα ερευνώμενα άρθρα που παράχθηκαν από Τεχνητή Νοημοσύνη έχει λάβει παραπομπή από έγκριτο επιστημονικό περιοδικό.
Συμπερασματικά, η πίστη στη διαρκή ανατροφοδότηση της ΤΝ οδηγεί σταδιακά στη φθορά και υποβάθμιση της ακαδημαϊκής ποιότητας. Όπως χαρακτηριστικά αναφέρει ο καθηγητής, «Έχει δοθεί ο όρος "modern collapse" για να περιγράψει αυτή την εξέλιξη: όσο τα μοντέλα και οι agents ανατροφοδοτούνται από δημιουργήματα της ΤΝ, σταδιακά υποβαθμίζεται το επίπεδο της διαδιδόμενης Γνώσης». Με μια μεταφορά, υπογραμμίζει: «Όπως με την πλαστελίνη, αν ανακατέψουμε όλα τα χρώματα, μένει μια καφέ μάζα. Το ίδιο ισχύει όταν η ΤΝ τροφοδοτείται διαρκώς με τα δικά της προϊόντα: χάνεται η λεπτότητα των εννοιών και η Γνώση ισοπεδώνεται».
Έλεγχος, ηθικές προκλήσεις και κανονιστικές παρεμβάσεις
Παρά τη διαφαινόμενη εντροπία, σημειώνονται βήματα προς τον έλεγχο και τη ρύθμιση της ηθικής χρήσης της Τεχνητής Νοημοσύνης και την προστασία της διανοητικής ιδιοκτησίας.
Το Δεκέμβριο 2023, οι New York Times κινήθηκαν νομικά εναντίον της OpenAI, δημιουργού του δημοφιλούς ChatGPT, και της Microsoft, δημιουργού του Copilot, κατηγορώντας τις εταιρείες ότι εκπαίδευσαν τα μοντέλα τους χρησιμοποιώντας υλικό της εφημερίδας χωρίς άδεια.
Παράλληλα, η OpenAI έχει επισήμως συνάψει συμφωνίες με σημαντικά ΜΜΕ όπως η Wall Street Journal, το Politico και η Bild, ενώ και η Google έχει προχωρήσει σε αντίστοιχη συνεργασία με το Associated Press.
Ανάλογα ηθικά ζητήματα προκύπτουν και στην περίπτωση μαζικής χρήσης τεχνολογιών που αναπαράγουν καλλιτεχνικά έργα, όπως συνέβη με το φίλτρο του Studio Ghibli τον Μάρτιο του 2024, που επέτρεψε σε χρήστες να παράγουν εικόνες μιμούμενες το ύφος δημοφιλέστατων animation ταινιών, με συνέπεια την εκ νέου ανάδειξη θεμάτων περί δικαιωμάτων πνευματικής ιδιοκτησίας.
Σε ρυθμιστικό επίπεδο, έχει τεθεί σε ισχύ ο AI Act της Ευρωπαϊκής Ένωσης, αποτελώντας το πρώτο ολοκληρωμένο νομικό πλαίσιο για τη ρύθμιση της ΤΝ, ενώ πρόσφατα η κυβέρνηση της Δανίας ανακοίνωσε τροποποίηση της σχετικής νομοθεσίας ώστε να διασφαλιστεί το «δικαίωμα στο σώμα» και στα προσωπικά χαρακτηριστικά των πολιτών, περιορίζοντας έτσι τη δημιουργία και διάδοση deepfake περιεχομένου.
Επιπλέον, ο μη κερδοσκοπικός οργανισμός COPE (Committee on Publication Ethics) διαμορφώνει τις βέλτιστες δεοντολογικές πρακτικές στις επιστημονικές δημοσιεύσεις, υποστηρίζοντας συντάκτες και εκδότες να διασφαλίζουν την αξιοπιστία και ειλικρίνεια της ερευνητικής διαδικασίας.
Όπως τονίζεται από την COPE, «Η δεοντολογία των δημοσιεύσεων αποτελεί βασικό μέρος της διατήρησης της ειλικρίνειας και της αξιοπιστίας στην Έρευνα, βοηθά στη διασφάλιση της αξιοπιστίας της και στην προώθηση της Γνώσης».
Παρά τις προσπάθειες αυτές, ο κ. Σπινέλλης επισημαίνει ότι «η προσπάθεια για την προστασία της διανοητικής ιδιοκτησίας ή τον περιορισμό της παραπληροφόρησης και, με τη σειρά της, και η ίδια η Τεχνητή Νοημοσύνη, θα γίνεται ολοένα και πιο δύσκολο να ανιχνευθεί». Το μέλλον διαγράφεται ως διαρκής «πάλη» μεταξύ καινοτομίας και κανονιστικής παρέμβασης.
Η Τεχνητή Νοημοσύνη ως εργαλείο και ο ρόλος της εκπαίδευσης
Παρά τους διαπιστωμένους κινδύνους, ο κ. Σπινέλλης αναγνωρίζει τη μεγάλη αξία της παραγωγικής Τεχνητής Νοημοσύνης στην επιστημονική έρευνα και δημιουργικότητα. Όπως σημειώνει, «η παραγωγική ΤΝ είναι εξαιρετικά χρήσιμη· απλώς απαιτείται αυξημένη προσοχή και κατάλληλα μέτρα περιορισμού των κακόβουλων χρήσεων, όπως η ενίσχυση της ταυτοποίησης ερευνητών και εκδοτικών φορέων».
Εξηγεί ότι υπάρχουν «καλοί» και «κακοί» τρόποι αξιοποίησης της ΤΝ. Ενθαρρύνει τους φοιτητές να τη χρησιμοποιούν, ώστε να εξοικειωθούν με αυτή την τεχνολογία, αλλά προειδοποιεί να αποφεύγουν την αυτόματη λύση ακαδημαϊκών ασκήσεων μέσω ΤΝ, για να μη στερούνται τις αναγκαίες θεμελιώδεις γνώσεις.
Όπως χαρακτηριστικά δηλώνει: «Το τζίνι δεν μπαίνει ξανά στο λυχνάρι. Οι ανακαλύψεις του Ανθρώπου έχουν καλές και κακές χρήσεις, αλλά πάντα προχωρούμε κοιτώντας να είμαστε καλύτεροι».
Καταλήγει, τονίζοντας το καθοριστικό ρόλο της εκπαίδευσης και της διασφάλισης των βασικών ακαδημαϊκών δεξιοτήτων στη νέα γενιά επιστημόνων: «Οι επιστήμονες πλέον έχουν διαρκώς στη διάθεσή τους εξειδικευμένους βοηθούς ΤΝ και πρόσβαση σε όλη τη Γνώση. Πρωταρχικής σημασίας, ωστόσο, είναι η ανάδειξη της εκπαιδευτικής βάσης, ώστε να μην εξαρτώνται πλήρως από αυτοματοποιημένα εργαλεία».
Ακολουθήστε το Business Daily στο Google news
