Δύο στους τρεις απόφοιτοι του ΕΜΠ στρέφονται στην επιχειρηματικότητα

Η επιχειρηματικότητα ως επιλογή καριέρας αποτελούσε πάντα ένα σαφές επαγγελματικό «μονοπάτι» για ένα σημαντικό μέρος των διπλωματούχων μηχανικών της χώρας και ειδικά σε συγκεκριμένες ειδικότητες που συνδέονταν κυρίως με τις κατασκευές. 

Ως εκ τούτου γενικά οι «ποσοτικές» επιδόσεις σε αυτόν τον τομέα, δηλαδή ο αριθμός των νέων εγχειρημάτων που καταγράφονταν από αποφοίτους μηχανικούς κάθε χρόνο δεν ήταν ποτέ φτωχές. 

Αυτό που πάντα είχε και έχει όμως μεγαλύτερη σημασία σήμερα για την οικονομία μας, είναι οι προοπτικές βιωσιμότητας αυτών των εγχειρημάτων, η απασχόληση που μπορούν να προσφέρουν, αλλά και ο βαθμός καινοτομίας και εξωστρέφειας που χαρακτηρίζει τα προϊόντα/υπηρεσίες που προσφέρουν. 

Το ζητούμενο δηλαδή είναι να καταγράφεται και ένα μεγαλύτερο πολλαπλασιαστικό αποτέλεσμα στην οικονομία μιας και κυρίως η επιλογή αυτή να μην είναι μια επιλογή «ανάγκης», αλλά μια επιλογή στην κατεύθυνση της αξιοποίησης μιας «ευκαιρίας» όπως οι μηχανικοί την αντιλαμβάνονται στο περιβάλλον τους 

Στο πλαίσιο αυτό είναι χρήσιμα τα στοιχεία για την επιχειρηματικότητα των μηχανικών όπως προέκυψαν από πρόσφατη έρευνα που πραγματοποιήθηκε από το Γραφείο Διασύνδεσης του ΕΜΠ σε αποφοίτους της περιόδου 2011-2019 και τα οποία αποτυπώνουν τάσεις στην επαγγελματική σταδιοδρομία των αποφοίτων του κορυφαίου ιδρύματος εκπαίδευσης μηχανικών στη χώρα.

Με βάση λοιπόν την έρευνα, οι επιχειρηματίες – συμπεριλαμβανομένων των αυτοαπασχολούμενων - ανέρχονται στο 22,1% των διπλωματούχων του δείγματος. Μόνο το 21,1% διαδέχθηκε τους γονείς του σε μια επιχείρηση (ή ένα τεχνικό γραφείο), ενώ αντίθετα η ευρεία πλειονότητα (78,9%) ίδρυσαν οι ίδιοι την επιχείρηση τους. Ωστόσο 2 στα 3 εγχειρήματα είναι ατομικές επιχειρήσεις χωρίς προσωπικό, συνήθως τεχνικά γραφεία. 

Συνολικά, το 83,7% των επιχειρήσεων απασχολεί έως τρεις εργαζόμενους, με το 56,4% των επιχειρηματιών να δουλεύει μόνο του και το 16,3% να απασχολεί έναν εργαζόμενο. Ο μέσος αριθμός απασχολούμενων στις επιχειρήσεις των διπλωματούχων με προσωπικό μπορεί να είναι 7,3 άτομα, αλλά σχεδόν το 94% απασχολεί λιγότερους από 10 απασχολούμενους (μαζί με τον ιδιοκτήτη), είναι δηλαδή πολύ μικρές επιχειρήσεις.

Επιχειρηματική δράση ανά ειδικότητα σε κύματα αποφοίτων (1991-2019)

Πηγή: Γραφείο Διασύνδεσης ΕΜΠ

Παραδοσιακά στην Ελλάδα, τον υψηλότερο δείκτη επιχειρηματικότητας εμφανίζουν Πολιτικοί, Αρχιτέκτονες και Τοπογράφοι. Όπως φαίνεται στον Πίνακα 1 που περιλαμβάνει διαχρονικές έρευνες του Γραφείου Διασύνδεσης ΕΜΠ σε αποφοίτους από το 1990 οι ειδικότητες αυτές διατηρούν τη δυναμική τους και στους αποφοίτους της περιόδου 2011-2019, με τους Αρχιτέκτονες να ξεχωρίζουν. 

Ως αποτέλεσμα κλαδικά τα περισσότερα εγχειρήματα εντοπίζονται στις μελέτες (52,4%), είναι δηλαδή μελετητικά γραφεία (κυρίως ατομικές επιχειρήσεις χωρίς προσωπικό), στις κατασκευές και στην εκπαίδευση – έρευνα. Δημογραφικά, η επιχειρηματικότητα είναι εντονότερη μεταξύ των ανδρών (61,4% είναι άνδρες), ενώ η μέση ηλικία κατά τη στιγμή της ίδρυσης της επιχείρησης είναι τα 28 με 29 έτη.

Αξίζει να επανέλθουμε στο ζήτημα της διαδοχής. Το 40,2% των ελευθέρων επαγγελματιών με προσωπικό αποτελεί διάδοχο οικογενειακής επιχείρησης / τεχνικού γραφείου. 

Όπως φαίνεται και στον Πίνακα 2, από τους διπλωματούχους του δείγματος που έχουν έναν γονέα μηχανικό, το 37% διαδέχθηκε τον γονέα του στην επιχείρηση, ενώ το 63% δημιούργησε τη δική του επιχείρηση. Σχεδόν αντίστροφα από τους ελεύθερους επαγγελματίες των οποίων και οι δυο γονείς είναι μηχανικοί, το 62,5% τους διαδέχθηκε στην επιχείρηση (ή στο γραφείο) και το 37,5% δημιούργησε δική του επιχείρηση. 

Γονέας απόφοιτος πολυτεχνικής σχολής και διαδοχή στην οικογενειακή επιχείρηση

Πηγή: Γραφείο Διασύνδεσης ΕΜΠ

Εξάλλου, για τους 2 στους 3 διπλωματούχους, η επιχειρηματικότητα αποτελεί μια «επιλογή σταδιοδρομίας» (66,6%) και λιγότερο μια «λύση ανάγκης» (22,9%) ή μια «οικογενειακή δέσμευση» (5,5%). Συνεπώς καταγράφεται στα θετικά στοιχεία το ότι οι επιχειρηματίες απόφοιτοι ΕΜΠ αντιλαμβάνονται την επιχειρηματικότητα (κυρίως) ως «ευκαιρία» και λιγότερο ως «ανάγκη». 

Ας εστιάσουμε λίγο περισσότερο σε αυτούς που ξεκινούν τη δική τους επιχείρηση και δεν διαδέχονται γονέα. Αν και η βασικότερη δυσκολία που αντιμετωπίζει ένας νέος επιχειρηματίας σχετίζεται με το πρόβλημα της περιορισμένης χρηματοδότησης από τον τραπεζικό τομέα, είναι γεγονός ότι η φύση των εγχειρημάτων (π.χ τεχνικά γραφεία), δεν απαιτεί ιδιαίτερες κεφαλαιουχικές επενδύσεις. 

Έτσι ένα σημαντικό ποσοστό των ελευθέρων επαγγελματιών δεν χρειάστηκε (ή δεν είχε) οικονομική υποστήριξη κατά τη διαδικασία ίδρυσης της επιχείρησης του (23,6%). Έτσι οι δυο βασικές πηγές χρηματοδότησης είναι τα ίδια κεφάλαια του ιδιοκτήτη (31,9%) και η οικονομική ενίσχυση από την οικογένεια/τους φίλους του επιχειρηματία (30,6%). 

Πέραν της έλλειψης αρχικών κεφαλαίων άλλα εμπόδια που επισημαίνονται σχετίζονται με την ανάγκη  για μεγαλύτερη επαγγελματική εμπειρία, ενώ ένα μεγάλο ποσοστό επισημαίνει τον έντονο ανταγωνισμό και την έλλειψη δικτύου πελατών. 

Ως προς τα προβλήματα που αντιμετωπίζουν κατά τη διάρκεια της καριέρας τους οι επιχειρηματίες, εδώ κυριαρχεί η αβεβαιότητα για τις οικονομικές εξελίξεις και ο ανταγωνισμός (35,2%), ενώ η γραφειοκρατία συγκεντρώνει το 30,8% των απαντήσεων, και η διαφθορά/έλλειψη γνωριμιών/ευνοιοκρατία (15,4%). 

Για να επιβιώσουν, το 25,2% δηλώνει ότι προχωρά σε επιχειρηματικές συνεργασίες ώστε, να αμβλυνθεί, έστω και τεχνητά, ο περιορισμός του μεγέθους, ένα 20% επενδύει στη διαφοροποίηση του προϊόντος/της υπηρεσίας που προσφέρει, ενώ το 18,7% επενδύει στην εξωστρέφεια. 

Τέλος ενδιαφέρον έχει η πρόθεση επιχειρηματικότητας των μισθωτών που αναδεικνύει τη δυναμική της «επιχειρηματικότητας ευκαιρίας». Πόσο πιθανό είναι δηλαδή ένας διπλωματούχος  να εγκαταλείψει τη μισθωτή εργασία για να δοκιμάσει σε μια επιχειρηματική πρωτοβουλία την επόμενη πενταετία; 

Πίνακας 3: Ποσοστό μισθωτών που δηλώνει πιθανό να δημιουργήσει επιχείρηση 

Πηγή: Γραφείο Διασύνδεσης ΕΜΠ

Το 35,7% των μισθωτών διπλωματούχων του δείγματος δήλωσε την πρόθεση του να επιχειρήσει το διάστημα, με αιχμή τους Αρχιτέκτονες (56,8%), τους Μηχανολόγους (42%) και τους Πολιτικούς (40,4%). Υπάρχουν όμως διαφοροποιήσεις ανάλογα με τη σχέση μισθωτής εργασίας:  Οι οιονεί μισθωτοί, λόγω της ευέλικτης μορφής εργασίας που συνεπάγεται η σύμβαση τους, καταγράφουν την εντονότερη πρόθεση επιχειρηματικότητας (49%) και ακολουθούν οι μισθωτοί ιδιωτικού τομέα με σύμβαση αορίστου ή ορισμένου χρόνου περί το 35%. Λογικά οι μόνιμοι δημόσιοι υπάλληλοι καταγράφουν διαχρονικά τα χαμηλότερα αντίστοιχη πρόθεση. 

Όμως, στην έρευνα ένα 31% των δημοσίων υπαλλήλων εμφανίζει πρόθεση επιχειρηματικότητας γεγονός που δείχνει την πιθανή δυσαρέσκεια από την τρέχουσα θέση είτε από το εργασιακό περιβάλλον, είτε από τις αμοιβές.       

Συνεπώς από τα παραπάνω στοιχεία αναδεικνύονται κάποια θετικά στοιχεία αλλά και κάποια ανησυχητικά. Καταρχάς η επιχειρηματικότητα ως επαγγελματική επιλογή των αποφοίτων του ΕΜΠ παραμένει σε υψηλά επίπεδα διαχρονικά, ακόμα και αν αναφερόμαστε κυρίως σε ελεύθερο επάγγελμα. 

Επιπροσθέτως σχετίζεται κυρίως με αξιοποίηση κάποιας ευκαιρίας και δεν είναι απλώς για βιοποριστική επιλογή ανάγκης, ενώ το γεγονός ότι καταγράφεται ισχυρή πρόθεση από μισθωτούς ακόμα και από τον Δημόσιο τομέα, φανερώνει δυναμική νέας επιχειρηματικότητας στα επόμενα χρόνια. 

Από την άλλη πλευρά, η φύση των εγχειρημάτων αυτών παραμένει μελετητικού χαρακτήρα κυρίως στον ευρύτερο κατασκευαστικό τομέα, αναπαράγοντας υφιστάμενα πρότυπα επιχειρηματικότητας. Το μέγεθος διατηρείται μικρό και το αποτύπωμα στην οικονομία αντίστοιχα οριακό, ενώ η χρηματοδότηση παραμένει ένα διαρκές εμπόδιο, παρά τις μικρές  κεφαλαιουχικές ανάγκες. 

Συνεπώς πολιτικές βελτίωσης της πρόσβαση σε χρηματοδοτικά εργαλεία, τα τομεακά προγράμματα ΕΣΠΑ 2021-2027, το ταμείο ανάκαμψης, κτλ θα μπορούσαν να προωθήσουν σημαντικά την επιχειρηματικότητα στη χώρα. 

Όμως οι πολιτικές θα είναι ατελέσφορες αν δεν αυξηθεί το μέσο μέγεθος των εγχειρημάτων συνολικά της χώρας και από ότι φαίνεται και των εγχειρημάτων των μηχανικών της. Δεν είναι εύκολο προφανώς, ούτε «διατάσσονται» οι επιχειρήσεις να μεγαλώσουν. 

Αλλά οι προοπτικές τέτοιων εγχειρημάτων θα είναι πάντα φτωχές αν δεν μεταβληθεί – έστω και αργά - αυτή η μορφή της επιχειρηματικής διάρθρωσης.

*Ο κ. Άγγελος Τσακανίκας είναι Καθηγητής Καινοτομίας και Επιχειρηματικότητας ΕΜΠ.